Zestaw sześciu obrazków do nauki i utrwalania słowa CHOWA.
Dla kogo: dla dzieci, u których opóźnienie rozwoju mowy ma podłoże motoryczne, tj. alalii motorycznej (częściej mówi się o afazji, bo z taką diagnozą orzeczenia wystawia poradnia psychologiczno-pedagogiczna, ale dla logopedów jest to alalia), dyspraksji oraz dla dzieci, u których dominują zaburzenia syntagmatyczne w postaci upodobnień (dziecko umie wypowiedzieć każdą z sylab osobno, ale kiedy próbuje je łączyć, struktura słowa się „rozjeżdża” i w przypadku słowa 'chowa’ wychodzi [xoxa] albo [vova]).
Każdy obrazek jest okazją do powiedzenia, co robi dane zwierzę. Ono się CHOWA. Aby zmaksymalizować szansę na opanowanie słowa, warto dodać podpowiedzi gestowe. Przy „cho” można dmuchać w dłonie, a przy [v] wskazać swoje górne zęby leżące na dolnej wardze.
Obrazki można też wykorzystać jako ilustracje dźwięków wydawanych przez zwierzęta. – Kto się tu chowa? – Kum kum.
Cel: nauka słów szybko-wolno (słownictwo czynne i/lub bierne)
Sposób realizacji celu: zabawa w naśladowanie ślimaków, słonia, rakiety i samolotu. Dzieci losują obrazek, dorosły (logopeda/rodzic) wypowiada odpowiedni tekst rymowanki (patrz: ramka) i zaczynamy zabawę.
Dzielę się z Wami Dorysowankami. Czeka na Was 10 kart: na każdej jest narysowany tylko jeden przedmiot, np. kapelusz albo kalosze. Zadaniem dziecka jest dorysowanie całości według własnego pomysłu. Ja rysuję na zmianę z dzieckiem po jednym elemencie (patrz zdjęcia). Każda karta zawiera instrukcję w formie rymowanki.
Jaś śmieje się. Michaś śmieje się. Tymuś śmieje się. Kasia śmieje się. Asia śmieje się. Tosia śmieje się. Uwaga! Słowa, które zawierają głoski [s], [z], [c], [dz] mogą być zbyt trudne, więc lepiej unikać na początku imion takich jak Zosia, Cesia czy Staś.
Cel: Różnicowanie [r]-[l] w wyrazach w formie gry „Tabu”
Zasady: gracz bierze z puli kartę, czyta w myślach hasło (druk wytłuszczony) i próbuje zdefiniować je w taki sposób, żeby nie użyć wyrazów zapisanych na karcie. Tradycyjna gra wymaga przynajmniej czterech graczy, tj. dwóch drużyn. Na zajęciach logopedycznych zasady trzeba zapewne zmodyfikować. Testowałam grę z czwartoklasistami, którzy nie domyślili się, że znam wszystkie hasła (w końcu sama je wymyśliłam), więc się dobrze bawili.
Karta pracy do różnicowania głosek [ś] – [ć]. Prawidłowe wykonanie zadania wymaga słuchowego wyłapywania różnic między tymi dwiema głoskami. Dziecko ćwiczy też uwagę słuchową.
Zdarza się, że nieprawidłowa wymowa słów nie wynika z nieumiejętności wypowiedzenia poszczególnych głosek. Często problem dotyczy struktury wyrazu. Karty, którymi się dzielę, przygotowałam dla chłopca, w którego wymowie dominowały upodobnienia (o zaburzeniach syntagmatycznych pisałam tutaj). Obrazując: umiał powiedzieć „ma” oraz „ta”, ale próbując łączyć te sylaby w słowo „mata”, mówił „mama” albo „tata”.
Pomysł był taki: sylaby otwarte umieściłam na kwadratowych kartonikach z odpowiednią ilustracją (miało się kojarzyć). Wydrukowałam pociąg z wagonami. Na nie układałam kartoniki, np. MU, PI – po syntezie MUPI. Poczatkowo ćwiczyliśmy na dwóch sylabach, potem trzech. Chłopiec mógł dotykać obrazki palcem i niejako „zobaczyć” sylaby, które „mieszały” mu się, kiedy wspomagał się tylko słuchem. Pomimo że powstawały nam słowa „bez sensu”, pomysł się sprawdził. Ideałem byłoby wymyślić takie przykłady, które mają znaczenie nie tylko na poziomie sylaby, ale i calego słowa.
W folderze jest także kartonik z „M”. Wargi są podpowiedzią dla dziecka, że trzeba je złączyć. „M” przydaje się przy ćwiczeniu sylab zamkniętych: MUM, PIM itd.
Utrwalanie głoski [v] w zdaniach i różnicowanie jej z [f] razem ze zmokniętą Wandą Fiołek. Karta pracy świąteczna –Wanda zmokła w Oblewany Poniedziałek.
Aby nauczyć dzieci wymawiać głoskę „w” [v], wystarczy często pokazać im, jak górne zęby zachodzą na dolną wargę („Wampirka zrobię – łatwizna to taka: górne zęby, dolna warga i mamy kudłaka”). Głoska wywołana w izolacji, musi zostać utrwalona w sylabach, logotomach (awa, owo itd.), a następnie w słowach. Na tym etapie przydać mogą się rysunki.
Do utrwalenia głosek „w” [v] i „wi” [v’] narysowałam sobie obrazki, którymi dzielę się w poniższej galerii. W razie wątpliwości wyjaśniam, że rysownik-amator miał na myśli, co następuje: bałwan, głowa, krawat, rower, sowa, waga, wanna, wąsy, wąż, ważka, widelec, wielbłąd, wierzba (ewentualnie: drzewo), wieszak, woda, wózek. Pomiędzy rysunkami ukryły się też moje autorskie zagadki.
Zadania, które nazywam „przyklejankami” nie wymagają kupowania drogich pomocy logopedycznych. Nadają się dobrze na zadanie domowe. A samo wycinanie i „paćkanie się” w kleju doskonali koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność manualną. Co więcej – przynieść może dziecku większą satysfakcję (poczucie sprawstwa) niż zrobienie zadania, które nie wymaga od niego aż takiego zaangażowania.
Co jest nam potrzebne? Gazetka promocyjna z hipermarketu zawierająca zdjęcia produktów, klej, nożyczki, kartka/zeszyt
Gdzie ukryło się [sz]?
Przeglądając z dzieckiem gazetkę szukamy tych przedmiotów, które zawierają konkretną głoskę, np. [sz]. Zadanie doskonali słuch fonematyczny – dziecko musi usłyszeć, że w danym słowie jest konkretna głoska. Przedmioty z gazetki wycinamy i wklejamy do zeszytu. Można też stworzyć z nich pracę plastyczną, co dodatkowo pozwoliłoby poczuć się dziecko twórcą (wzmocnienie poczucia wartości dzięki doświadczaniu sprawstwa). Zadanie, jako że może być czasochłonne, lepiej zlecić do domu
Dwa worki – rożnicowanie głosek
Rysujemy dwa worki/pudła/lodówki itp., a następnie wklejamy do nich obrazki zgodnie z założeniem, że opozycyjne głoski, które chcemy ćwiczyć, patronują osobnym pojemnikom. Przykład – patrz zdjęcie u góry.
Układanie zdań
Z konkretnymi obrazkami można układać zdania – dzieci piszące zapisują je do zeszytu obok wklejonego obrazka.
Dzielimy na sylaby
Pod wklejonymi do zeszytu obrazkami rysujemy tyle kropek, ile sylab zawiera dane słowo.
Uwagi dla rodziców: Nie krytykujemy dzieci za jakość wycięcia obrazków (odbierzemy im satysfakcję z podjęcia samodzielnego wysiłku), nie wycinamy za nie (następnym razem gotowe stwierdzić: „Nie będę tego robić, ty i tak zrobisz to lepiej”), nie oceniamy jakości przyklejania (Sformułowania typu: „Ale się wypaćkałeś” czy „Co ty robisz? Po co tyle kleju!” zniechęcą dzieci do dalszych prób i nijak nie wzmocnią jego motywacji. Poczucie wstydu osłabia siłę woli i chęć zmiany). Wzmacniające z kolei będzie docenienie trudu, jakie dziecko włożyło w swoją pracę (podkreślamy starania, nie sam efekt).
Najbardziej ze wszystkich pomocy logopedycznych lubię te, które określam jako „uniwersalne”. Zaliczam do tej kategorii takie, które po dostosowaniu do konkretnego dziecka i jego aktualnych potrzeb, sprawdzą się w wielu rolach. Dzięki temu, że gromadzę w głowie pomysły na takie zadania, noszę lżejszą torbę z pomocami. W przypadku, gdy czekało na mnie danego dnia kilkanaścioro dzieci, takie rozwiązania ratowały mi kręgosłup:)
Dzielę się z Wami kilkoma kategoriami pomysłów i liczę na wzajemność w komentarzach – chętnie wykorzystam też Wasze pomysły.
Coś do przyklejania
Dzieci najbardziej nie lubią „suchego” powtarzania. Jednym z pomysłów na urozmaicenie tych żmudnych ćwiczeń jest przyklejanie elementów do kartki. Jak mogłoby to wyglądać?
Baloniki uleciały z worka…
Zadania tego typu wymagają narysowania na kartce czegoś, co wymaga doklejenia czegoś jeszcze. Mogą to być motylki doklejane na trawie, klocki w pudełku, a nawet zęby w ustach pirata. Na doklejanych elementach wpisujemy to, co chcemy, by dziecko powtórzyło. Przyklejanie zwykle jest dla dzieci frajdą, co nie znaczy, że spodoba się każdemu dziecku.
Na odwrocie fal – zdania, rybki kryją wyrazy. Dużo przyklejania i powtarzania – zadowolone i dziecko, i logopeda.
Nie wiadomo do czego, znaczy się wykorzystuj do wszystkiego
Często trafiały w moje ręce obrazki, przedmioty czy całe zadania, których przeznaczenie pierwotne nie było wcale logopedyczne. Mając deficyt pomocy, szczególnie na początku swojej przygody z logopedią (kiedy jeszcze nie odkryłam laminarki), dostosowywałam takie rzeczy do własnych potrzeb, nadając im nowe terapeutyczne życie. Do tej kategorii pomocy uniwersalnych zaliczam zatem wszystko to, co jest fajne, a tylko trzeba wymyślić, jak to wykorzystać.
Przykładowo załączam dwie wersje uśmiechniętych i smutnych twarzy (wykonanych z użyciem darmowego programu Photo Scape) które wydrukowane w wielu egzemplarzach mogą służyć, na przykład, do ćwiczeń słuchu fonematycznego:
do oznaczania przedmiotów na obrazkach, które w swojej nazwie mają określoną głoskę (słuchowe różnicowanie dźwięków) – tj. na stole leżą obrazki, szukamy tych z głoską [sz], jeśli jest zakrywamy obrazek uśmiechniętą buzią, jeśli nie – smutną.
do określania, czy logopeda wymówił dane słowo dobrze, czy źle (logopeda mówi raz dobrze, raz źle, a dziecko czuje się wspaniale w roli jurora przyznającego punkty za wymowę),
do oceniania własnej wymowy (warto nagrywać, żeby dziecko mogło kilkukrotnie odsłuchać konkretne słowa – usłyszenie wadliwej wymowy u siebie jest najtrudniejsze).
Ruch to zdrowie
Zadania, które zawierają element ruchu, mają 100 punktów do atrakcyjności. Zamiast sylaby w wyrazach wyklaskiwać, ciekawiej „wychodzić” lub „wyskakać”. Sylaby czy słowa do powtórzenia można zapisać na kartkach, zrobić z nich tor i zaprosić dziecko do przeskakiwania (i powtarzania przy okazji). Do rymowanek warto wymyślać gesty ilustrujące wypowiedź – jak powszechnie wiadomo ćwiczenia manualne sprzyjają nauce mówienia. Nawet ćwiczeniom języka towarzyszyć mogą ruchy całego ciała:
Uwaga! Przy seplenieniu międzyzębowym nie wysuwamy języka z ust. Wypychać można policzki od środka, a językiem dotykać nie nosa, a podniebienia.
Punkty
Zdobywanie punktów, choćby to były słoneczka narysowane obok dobrze wymówionych wyrazów z kartki, sprzyja budowaniu motywacji dziecka. Co więcej – każdy lubi widzieć, ile mu jeszcze zostało do końca.
Na zdjęciu kartka, jak przystało na zadanie z kategorii „uniwersalne”, z rysunkami przygotowanymi na szybko – potrzeba chwili. „Całusków” (ćwiczenia warg) do pokolorowania wystarczy na cały tydzień. Ilość powtórzeń uwzględniać musi możliwości dziecka i w aspekcie fizycznym, i motywacyjnym (nie każde będzie umiało czekać na nagrodę cały tydzień).
Rysowanie
Rysowanie niejednokrotnie uratowało mnie na zajęciach, kiedy potrzeba chwili wymusiła nagłe zorganizowanie zadania na poćwiczenie konkretnej nieplanowanej w tym dniu umiejętności. Dzieci nie są tak wymagające w tej kwestii, jakby się nam wydawało. Nawet jeśli narysowałam konia, który wyglądał jak inne zwierzę, śmiały się z tego i mimo niedostatków artystycznych moich rysunków, podejmowały się wykonania zadania.
Myślę też, że dobrym pomysłem jest rysowanie instrukcji. Miałam kiedyś zajęcia z dziewczynką, która tak polubiła moje „rysowane wyjaśnienia”, że sama dopominała się o nie słowami „Narysuj mi to”.
Ręce, które leczą
Są takie sytuacje, kiedy zabraknie kartki i wtedy też da się coś wymyślić. Myślę nawet, że logopeda rysujący na własnych dłoniach wzbudzi wystarczająco duże zaciekawienie, by dziecko zechciało zainteresować się zadaniem. Na zdjęciu poniżej chmura symbolizująca wiatr i wąż do różnicowania głosek [sz] i [s] w izolacji.
Inny pomysł na wykorzystanie rąk:
Na koniec dodam jeszcze jedną oczywistość: nie ma takiego zadania, które spodoba się wszystkim dzieciom. Osobiście zazdroszczę tym logopedom, którzy mają dar takiego zaciekawienia dziecka własną osobą, że praktycznie nie potrzebują pomocy logopedycznych wcale. Może uda mi się kiedyś wejść na taki poziom zaawansowania, póki co muszę mnożyć pomysły z kategorii j.w.;)
Każde dziecko ma prawo do wszystkich uczuć: zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych. Uświadomienie ich sobie ma znaczący wpływ na przeżywanie stanów umysłu w sposób akceptowany społecznie. Prawo do swobodnego wyrażania swoich uczuć sprzyja zdrowiu psychicznemu nie tylko dzieci, ale i dorosłych. Myślę zatem, że nauka słownictwa związanego z uczuciami jest ważna nie tylko z logopedycznego, ale i psychologicznego punktu widzenia.
Udostępniam Wam folder, w którym znajdziecie pomoce do nauki rozpoznawania emocji, a także słownictwa z nimi związanego. Na zdjęciach jestem ja, czyli jedyna osoba, która zgodziła się udostępnić swój wizerunek;-)
Ponadto folder zawiera nazwy emocji/uczuć w formie karteczek z czarną ramką, o takich:
A także różne słowa/wyrażenia/zwroty, które można do konkretnych uczuć przyporządkować:
Ja dodatkowo nagrałam sobie zdania, które można przyporządkowywać do określonych emocji (wskazując odpowiednie zdjęcie) – czyli określać, czy sposób wypowiedzenia zdania zdradza, że osoba je wypowiadająca jest zła, zadowolona czy zaskoczona w związku z wypowiadaną treścią:
W folderze są także trzy karteczki: z kropką, wykrzyknikiem i pytajnikiem do ćwiczenia intonacji. Przykładowa:
Na potrzeby własne nagrałam sobie różne zdania (ich nie udostępniam w folderze, myślę, że stworzycie lepsze;-)) Dla zobrazowania celu i inspiracji umieszczam przykładowe zdanie oznajmujące (kropka) i pytające (pytajnik):
Zajęcia logopedyczne w plenerze, fot. archiwum Magdaleny Brzóski
Jak w każdej dziedzinie zajmującej się pomocą dzieciom z różnego rodzaju deficytami, także w logopedii najdroższe – obok kursów – bywają pomoce. Być może jest to powodem popularności stron, które proponują je do pobrania za darmo. Na temat własnoręcznie robionych materiałów do zajęć rozmawiałam z Magdaleną Brzóską, autorką bloga logozabawy.pl i administratorką grupy „Darmowe pomoce logopedyczne” na portalu społecznościowym facebook.com.
